آرایه های بدیعی مبتنی بر تشبیه

درگیری بر سر لفظ و معنا از دیر باز میان علمای بلاغت رایج بوده است. این امر سبب گردیده تا آنان به چهار دسته تقسیم شوند و هر کدام طرف دار یک شیوه باشند. حاصل این کشمکش ها، توجه و اهتمام فراوان به برخی زیبایی ها و کم ارزش نشان دادن برخی دیگر شد. در این میان، علم بدیع که از زمان سکاکی به بعد، به شاخه ای از زیبایی های لفظی و معنوی اطلاق می گشت، نسبت به دو شاخه ی دیگر یعنی معانی و بیان کم ارزش تر جلوه داده شد؛ به گونه ای که علمای بلاغت در برخی تعاریف خویش، بلاغت را در دو علم معانی و بیان محصور نمودند. دلیل این امر شاید، به ذاتی ندانستن زیبایی آرایه های بدیعی برمی گردد. در صورتی که بسیاری از این آرایه ها با شاخه های علم بیان از جمله تشبیه، مرتبط هستند. پذیرفتن چنین ارتباطی، فضای جدیدی را به روی دیدگان ما می گشاید. این فضا بسیار گسترده است و روابط معنایی به عنوان عناصر و معیارهای زیباشناسی، در آن نقش ارزنده ای دارند. با قرار گرفتن در چنین فضایی، بسیاری از آرایه های علم بدیع همچون دو شاخه ی دیگر علم بلاغت، از زیبایی ذاتی برخوردار خواهند شد. این عناصر عبارتند از:استدلال، مبالغه، بزرگ نمایی، ایهام، استطراد، تقارن، وحدت در کثرت، شگفت انگیزی و غیره است. این مقاله، برای بیان این زیبایی ادبی و فنی در آرایه های بدیعی، به بررسی آرایه های مبتنی بر تشبیه می پردازد. این آرایه ها شامل : حسن تعلیل، تفریع، تجاهل العارف، جمع، تفریق، جمع و تفریق و تجرید است.